Vanaf 21 oktober t/m 20 maart 2022 is in het Edams Museum de tentoonstelling Fris Springlevend! 75 jaar Fris Edam te zien.
Maak een begin – begin met Fris! Zo luidde het motto van de Fris aardewerkfabriek, waarmee de modern georiënteerde naoorlogse Nederlanders werden aangemoedigd om het gebruikskeramiek van de fabriek in Edam aan te schaffen. De collectie die Fris op de markt bracht viel direct op door functionaliteit, goede vorm en frisse kleuren. De N.V. Keramische Industrie Fris is van groot belang geweest voor de ontwikkeling van het Nederlandse gebruikskeramiek, als opmaat voor het wereldberoemde Dutch Design.
© Fotografie Marco Bakker, styling Marijke Schipper, collectie Edams Museum
Doorklikken naar:
Geschiedenis van Fris Edam
In Edam en Volendam waren voldoende arbeidskrachten aanwezig waren door de forse werkloosheid. Als gevolg van het afsluiten van de Zuiderzee waren veel vissers uit Volendam werkloos geworden. Gunstig was ook dat de overheid financiële steun verleende via de Zuiderzeesteunwet (1925). Na het afsluiten van de Zuiderzee werden instanties en bedrijven die zich in deze streek vestigden en voldoende werkgelegenheid creëerden geholpen om ongeschoold personeel op te leiden.
Het publiek was enthousiast over de nieuwe modellen en er ontstond grote vraag naar het aardewerk van Fris. De productie verdubbelde in de vier jaar tussen 1947 en 1951. In de topjaren werkten er ruim 100 medewerkers in de fabriek.
Na het succesvolle jaar 1953 begint het tij echter te keren. Op 6 april 1954 werd Fris door een felle brand getroffen, die de gieterij compleet verwoestte. Hierdoor stagneerde de productie ernstig. In dezelfde tijd ondervond de onderneming ook meer en meer concurrentie van Nederlandse fabrieken die in navolging van Fris serviezen in pasteltinten op de markt brachten, maar dan technisch van een betere kwaliteit.
Bij Fris werden de producten op drie verschillende wijzen vervaardigd: handgedraaid, machinaal gedraaid en gegoten. In de beginjaren van de fabriek werd een groot aantal voorwerpen handgedraaid, zoals vazen en melkkannen. Deze ambachtelijke wijze van produceren verdween na enige jaren en daarvoor in de plaats kwamen het machinaal draaien en gieten. Bij het tienjarig bestaan van de fabriek in 1957, werd een bedrijfsfilm gemaakt. Het hele productieproces, van aanvoer van de grondstoffen tot en met het klaarmaken voor verzending, werd uitgebreid in beeld gebracht, zie ook frisedam.nl.
In 1958 werd een nieuw ontworpen servies Jubilant uitgebracht. Dit zorgde voor een opleving van de fabriek. In de jaren zestig heeft Fris dit succes niet meer weten te evenaren. In 1969 zijn de deuren van de fabriek gesloten.
De ontwerper Willem Hendrik de Vries
Willem Hendrik de Vries (1908-1969) ging naar de Kunstacademie Minerva in Groningen en naar het Instituut voor Kunstnijverheidsonderwijs in. Na het behalen van zijn diploma in 1933 begon De Vries bij Kunstaardewerkfabriek Regina in Gouda. In drieënhalf jaar tijd doorliep hij alle fasen van het bedrijf: hij goot gips, maakte vormen, oefende zich in het handdraaien en werd uiteindelijk ontwerper van onder andere sieraardewerk en gebruiksaardewerk.
In Reeuwijk waar hij met zijn gezin woonde had hij bij zijn huis een kleine pottenbakkerij opgericht, Elfhoeven genaamd. Hij vervaardigde daar tot 1938 eenvoudig gebruiksaardewerk en klein plastiek. Zijn grootste wens was altijd geweest om een goed product te maken, dat alle eigenschappen van een kunstwerk zou bezitten, maar zo gemaakt kon worden dat het voor een ruime kring en een eenvoudige beurs beschikbaar was.
In 1943 werd hij zelf gevraagd als industrieel vormgever en adviseur bij de Kunstaardewerkfabriek De Volharding in Gouda, die later dus als N.V. Keramische Industrie Fris bekend zou worden. Na zijn aanstelling bij Fris legde hij zich onmiddellijk toe op het ontwerpen van een goed en bruikbaar massaproduct. Willem Hendrik de Vries heeft als geen ander zijn stempel op de vormgeving van Fris gedrukt.
Decoratie beschouwde De Vries als overdaad, als nutteloze toevoeging. Immers een decoratie, een uitsteeksel of ribbel vergroot de gebruikswaarde van een voorwerp niet, maar was onpraktisch en leidde de aandacht af. Als hij toch decoratie gebruikte, dan kwam deze logisch uit het voorwerp of het materiaal voort en diende als ondersteuning van de vorm. De ambitie om in de eerste plaats goed ontworpen gebruiksvoorwerpen te vervaardigen is tot het einde door Fris gevolgd.
Zie ook de speciale themawebsite frisedam.nl